Интервјуа // Интервјуа
Не дозволувајте да се појави првиот симптом за мозочен удар, отфрлете ги лошите навики: Д-р Томи Камилоски – Специјалист неврохирург за Женски магазин
Мозочниот удар, познат и како инсулт, е состојба која настапува кога дефицит на крвоснабдување во дел од мозокот предизвикува оштетување или умирање на мозочни клетки поради недостиг на кислород и хранливи материи. Причините можат да бидат запушување на крвните садови во мозокот или нивно кинење.
Лекувањето на мозочниот удар бара специфичен медицински третман за да се намалат ризиците од трајни последици или фатален исход.
Симптомите на мозочниот удар зависат од локацијата во мозокот каде се случил ударот. Тие можат да вклучуваат гадење, повраќање, главоболка, поспаност, нарушувања во говорот, парализа на дел од телото, лицева парализа, губење на рамнотежа и координација, па дури и кома, вели за Женски магазин Д-р Томи Камилоски – Специјалист неврохирург, ЈЗУ универзитетска клиника по неврохирушки болести . Денес е Ден на мозокот, а подолу на тема мозочни удари и превенција, зборуваме токму со доктор Камилоски.
ЖМ: Доктор Томи Камилоски, колку луѓето страдаат од мозочни удари во последната деценија. Има ли голем раст на бројот, и на што се должи тоа според вас?
- Споредбено со минатото, бројот на мозочни удари во светот, па и во нашата земја, има тенденција за намалување. Подобрувањето на здравствениот систем, како и поголемата свесност на широката популација за факторите на ризик и нивната превенција, доведува до овој позитивен тренд. Значително подобрениот пристап на лекување и рехабилитација кај овие пациенти доведува до намалување на трајните последици.
Едукацијата на луѓето за факторите на ризик, превенцијата, како и подобрувањето на пристапот до здравствената нега може значително да допринесе кон намалување на бројот на удари и на нивните последици. Наведените ризични фактори, како високиот крвен притисок, дијабетесот, пушењето, алкохолот и физичката неактивност, се важни точки кои треба да се адресираат во процесот на превенција на мозочни удари. Промоцијата на здрав животен стил, редовни медицински прегледи и раното препознавање на ризичните фактори може да има значителен удел во намалувањето на инциденцата на удари и во подобрување на резултатите по ударите што се случуваат.
ЖМ: Дали мозочните удари се попогубни за жените, отколку за машкиот пол?
- Мозочниот удар не бира пол, се појавува кај мажи и жени. Статистиката може да биде поврзана со некои биолошки и социокултурни фактори, како што се различниот начин на развој на болестите и различниот начин на реагирање на терапијата помеѓу машките и женските особи. Многубројните фактори влијаат на ризикот и исходот од мозочни удари, вклучувајќи ја возраста, општото здравје, генетиката и начинот на живот. Личните карактеристики и медицинската историја на индивидуалната особа играат значајна улога во предвидувањето на исходите од мозочен удар, независно од полот. Во однос на разликите низ низа од студии е докажано дека , мажите имаат поголем ризик од мозочен удар во помлада возраст, додека жените имаат поголем ризик во покасна возраст. Иако мозочниот удар може да се случи кај сите возрастни групи и кај обата пола, мажите имаат поголем ризик од фатален исход во многу случаи.
ЖМ: Дали ризикот од мозочен удар е поголем на постара возраст, или има поместување на границите во последните години-кои се вашите забелешки?
- Ризикот за појава на мозочен удар е правопропорционален со возраста поради низа биолошки и социални фактори што влијаат на здравствената состојба на постарите луѓе. Постарата популација е со зголемен ризик за здобивање на мозочен удар поради појава на хронични состојби кој често се среќаваат кај нив и тоа повишен крвен притисок, дијабетес, срцеви заболувања, артериосклерозата. Несериозниот пристап на овие состојби доведува до значително зголемување на ризикот за појава на мозочен удар.
Затоа, есенцијално е постарите луѓе да внимаваат на своето здравје, да ги следат препораките на лекарите, да водат здрав начин на живот со редовна физичка активност и здрава исхрана, и редовно да се контролираат кај својот лекар со цел да се намали ризикот од мозочен удар и да се задржи оптималното здравје во поодминатите години.
ЖМ: Како да се намали можноста за мозочен удар и како да се препознаат предупредувачките знаци?
- За да се намали можноста за мозочен удар, важно е да се следат неколку превентивни мерки и да се биде свесен за предупредувачките знаци.
Редовно мерење и контрола на крвниот притисок може да помогне во намалувањето на ризикот од мозочен удар. Намален внес на масна и солена храна и редовно внесување на овошје и зеленчук може да помогне во одржувањето на здрав кардиоваскуларен систем. Редовната физичка активност може да го напредне физичкото здравје и да намали ризикот од мозочен удар. Пушењето е ризик фактор за мозочен удар. Прекинување на пушењето може значително да го намали ризикот. Стресот може да има негативен ефект на здравјето. Намалување на стресот преку употреба на различни техники за управување со стрес или медикаменти може да помогнат во намалувањето на ризикот од мозочен удар.
Акронимот FAST се користи за препознавање на предупредувачките знаци за мозочен удар. Во овој контекст, FAST ги означува следниве карактеристики:
FACE (Лицето): Една страна на лицето може да биде опуштена или да падне особено воочлива кога пациентот се насмевнува.
ARMS (Раце): Неспособност за подигнување на раката или држање на раката во исправена позиција.
SPEECH (Говор): Зборувањето може да биде неразбирливо, отежнато или воопшто да не говори.
TIME (Време): Доколку се воочи еден од овие набројани симптоми треба веднаш да се побара лекар.
ЖМ: Зошто е важно навреме да се препознаат симптомите на мозочниот удар и што поскоро да се побара лекарска помош, користејќи го концептот на златниот час, односно минути? Колку „златниот час' е добар параметар, кога зборуваме за мозокот?
- При мозочен удар, свеж кислород и хранливи материи не достигнуваат до деловите на мозокот кои се зафатени, што може предизвика неповратни оштетувања врз мозочното ткиво. Препознавањето и реагирањето на симптомите на мозочен удар во најкраток можен временски период е од голема важност поради запазување на концептот "златниот час" или "златните минути".
Првите часови по настанот на мозочниот удар се познати како "златниот час" поради критичната важност на брзата интервенција во овој период за спасување на мозочното ткиво. Давањето на терапија во првите моменти од настанувањето на мозочен удар како и брзо изведување на хирушката интервенција доколку е потребна може да спаси човечки живот , но и да намали ризици од тешки последици како парализа, губење на говор, или други невратливи оштетувања на функциите на мозокот.
ЖМ: Колку тешките форми на мозочен удар се почести кај нас во Македонија?
- Тешките форми на мозочен удар обично се однесуваат на две главни категории на мозочни удари и тоа : исхемични удари и хеморагични удари.
Исхемичен мозочен удар- се случува кога крвниот сад кој снабдува дел од мозокот со кислород и хранливи материи е блокиран, што предизвикува оштетување на мозочното ткиво.
Хеморагичен мозочен удар- се случува кога крвните садови во мозокот ќе пукнат и крвта истече во околното мозочно ткиво, што предизвикува физички притисок кој оневозможува останатиот дел од мозокот да прима хранливи материи и кислород а тоа доведува до оштетување на мозочното ткиво.
Тешките форми на исхемичниот и хеморагичниот мозочен удар можат да предизвикаат сериозни оштетувања на важни зони во мозокот, истите можат да бидат и премногу масивни што резултираат со мозочна смрт.
Во Македонија, како и во многу други земји, мозочните удари представуват сериозна здравствена состојба која може да има сериозни последици. Тешките форми на мозочен удар, како на пример исхемични или хеморагични удари, можат да се појават во различни случаеви. Не постојат точни податоци за точната распространетост на разни форми на мозочни удари во Македонија, бидејќи овие случувања можат да бидат многу индивидуални и зависат од повеќе фактори.
Затоа, е важно да се знае дека мозочниот удар е сериозно заболување кое бара брза реакција и лекарска помош. Образованието на јавноста за симптомите на мозочни удари и брзото реагирање може значително да помогне во препознавањето и третманот на оваа состојба. Доколку некој се посомнева за мозочен удар треба веднаш да се контактира итната медицинска служба која ќе направи преглед, ќе даде веднаш терапија и ќе го транспортира пациентот во соодветна установа.
ЖМ: Мозочните удари кои се последица на срцеви заболувања, кај кои згрутчувањето дошло од срцето, почесто предизвикуваат потешки облици на болеста бидејќи самиот тромб е поголем и затвора поголем крвен сад. Колку може да се каже дека навистина работиме на превенција од кардиоваскуларни заболувања, особено кај жените?
-Срцевите заболувања можат да доведат до мозочен удар преку неколку механизми кои се поврзани со срцеви проблеми и крвните садови. Луѓето со срцеви заболувања, како што се аритмии или проблеми со срцевите залистоци, можат да развијат тромби или емболуси во срцето. Овие тромби можат да се откинат и да патуваат преку крвните садови до мозокот каде можат да го блокираат крвниот поток, предизвикувајќи мозочен удар. Доколку се појават аритмии на срцето особено во случаеви на фибрилација на предкоморите, каде што срцето бие неправилно доведува до формирање на крвни згрутчувања, кои исто така можат да отпатуваат до мозокот и да предизвикаат мозочен удар. Срцевите проблеми како коронарна болест или срцевиот удар можат да доведат до намалување на крвниот притисок и недостиг на кислород до мозокот, што може да предизвика исхемичен мозочен удар. Зголемениот крвен притисок, може да предизвика хеморагичен мозочен удар поради тоа што мозочните крвни садови се чувствителни на покачен крвен притисок.
Кај пациентите со кардиоваскуларни заболувања се даваат препораки за редовни кардиолошки прегледи, редовни анализи на крвта и редовност во земањето на препишаната терапија.
ЖМ: Колку хормоналната терапија исто така го зголемува ризикот од мозочни удари?
- Хормоналната терапија може да го зголеми ризикот од мозочен удар, особено кај жените. Едни од најпознатите видови на хормонална терапија се хормон заместителна терапија при менауза (ХЗМ).
Постојат различни механизми преку кои хормоните во ХЗТ можат да влијаат на крвните садови и да ги зголемат шансите за развој на мозочен удар, вклучувајќи ги промените во коагулацијата на крвта, тие влијаат врз системите одговорни за регулација на крвниот притисок како и воспалителните одговори. Затоа жените кои размислуваат за употреба на ХЗТ, е важно да се консултираат со нивниот лекар за потенцијалните ризици. Пациентките кои ја користат ХЗТ треба да бидат свесни за симптомите на мозочен удар доколку забележат некој од нив да консултираат веднаш лекар.
ЖМ: Некаде стои дека таблетите кои се земаат за контрацепција или за регулирање на менструалниот циклус сè уште се тромбогени, од одредени околности можат да го зголемат ризикот од згрутчување на крвта до 5 пати-колку е ова точно според вас?
- Да, хормоналните контрацептивни таблети се познати како потенцијално тромбогенични, што значи дека тие можат да ја зголемат можноста за развој на крвни згрутчувања. Пациентките кои се со предходна медицинска историја за тромбоза, потребно е да бидат особено внимателни при користење на контрацепција. Зголемување на ризикот од згрутчување на крвта како резултат од употребата на контрацептиви може да варира во зависност од многу фактори, вклучувајќи ги типот на контрацептивна таблета, присуството на други здравствени состојби, личните карактеристики на поединецот итн, па со оглед на тоа процентот на зголемување на ризикот од мозочен удар при користење на орални контрацептиви може да варира.
ЖМ: Постои ли директно наследување на ризикот од мозочен удар?
- Многу случаи на мозочен удар се поврзани со лошите животни навики и условите на околината, но генетските фактори значително можат да го зголемат ризикот од појава на мозочен удар. Докажано е дека наследите фактори одигруваат значителна улога во појавата на овој серизоен здравствен проблем. Би споменал дека најзначајните генетски карактеристики кои се поврзани со мозочните удари се наследната предодреденост за формирање на крвни згрутчувања. Некои гени што управуваат со коагулацијата на крвта можат да се наследат и да ја зголемат веројатноста за тромбоза и појава на мозочен удар. Доколку во семејството генерациски се појавува, мозочен удар потребно е детално да се истражи причината и доколку е возможно да се превенираат истите.
ЖМ: Правилната превенција може да спречи огромен број на мозочни удари-која е вашата порака на денешниот Ден на мозочен удар?
-Мојата порака за денешниот Ден на мозочниот удар е:
Не дозволувајте да се појави првиот симптом за мозочен удар, заштитете го вашиот мозок, преку зголемена одговорност за вашето здравје. Нека вашиот мозок биде ваш приоритет!
Ирена Ставрова
