„Вакцинација - за почетници„
Замислете, влеговме во осумнаесеттата година на третиот милениум со чист преплет на мислите во однос на цивилизциска придобивка која изминатиов век спаси стотици милиони животи. Овие денови јавноста е во една многу конфузна фаза по прашање за кое Светот, науката и се она кон кое што се стремиме и со кое се споредуваме, воопшто нема дилеми. Воедно јас пак ризикувам да бидам критикуван на тема која апсолутно заслужува такво и секакво внимание. Затоа без голема задршка продолжувам и моите информации (и размислувања) без автоцензура ги преточувам на хартија.
Во Февруари истава година Директорот на Светската здравствена организација, Д-р Тедрос Адханом изјави дека Светот е на прагот на нова пандемија! Причинителот кој ќе ја предизвика сеуште е непознат, но инструментите за справување со неа се знаат. Еден од нив, ако не и најефикасниот, е од нас се повеќе потценетата и отфрлувана вакцинација.
Кога веќе ја споменавме ајде малку да го погледнеме дизајнот на епидемијата, кој денес со татистичко-математички модели може прилично прецизно да биде симулиран. Имено, целата наша животна екумена замислете ја како релативно едноставен бинарен матрикс во кој имате затворени (вакцинирани) и отворени (условно незаштитени и спремни за комуникација) позиции. Отворените позици во дадената ситуација се носителите на заболувањето односно заразата и невакцинираните. Разбирајќи дека отворените позиции комуницираат по „shotgun” принципот т.е. комуницираат кон секого во околината и под денешните комуникациски услови прилично интензивно, лесно се стигнува до креирање анти-матрикс кој е во функција на бројот на отворените позиции и кој расте со прогресија многу поблиска на геометриската. Овој анти-матрикс е всушност основата на потенцијалната заканувачка епидемија. Сте знаеле ли дека кога едно лице има сипаници (Морбили т.е. Рубеола) 90 % од луѓето со кои доаѓа во контакт ќе бидат заразени, освен ако тие претходно не создале имунитет кон болеста. Во годините пред 1960 и воведувањето на вакцината за Морбили годишно умираа повеќе од два милиони. Во 2016 година од истата болест починаа 90 илјади претежно деца под петгодишна возраст. Разликата не е неприметна.
Можеме ли да создадеме свет без епидемија? Ова е прашање кое денес окупира многу мудри глави и зад кое не постои гаранција. Сепак се знае дека со темелна и континуирана подготовка и брза реакција, можеме да спречиме повеќето епидемии да излезат од контрола и да го ограничиме влијанието на оние што се шират брзо.Но, исто така е јасно дека ова не е работа само за нас во здравствениот сектор. Тука секој како социјално свесно битие има своја улога чија важност ќе се мери со спасени или изгубени животи. Овој момент кој е клучен, кај нас во Македонија или пошироко на Балканот, просечниот граѓанин недоволно го препознава. Тука ќе се надоврзам, за да ни биде полесно и позабавно, со пара-фраза на една позната изјава на Черчил, кој би рекол: Балканот е територија која секогаш продуцира апсурди, многу повеќе отколку што може самиот да ги апсорбира. Па така и со вакцината, скоро да сме еквивалент на Ромската народна – Шта зна дете, шта је чоколада?
ПРИЧИНИТЕ
Во ваква ситуација сме обврзани најмалку да резимираме на што се должи оваа уникатна јавно-здравствена енигма која всушност ни малку не енигма, туку е јасен продукт на лошата селекција, недоследностите и погрешните политики на барокното здравство.
Последниве години на катастрофално потфрлање во вакциналните резултати кај целната популација се од такви размери што тешко е да се очекува дека овој мираз на Тодоров и екипата историчари во здравството брзо може да се санира. Кога процентот на опфат на имунизацијата во урбаните јадра како Карпош ќе падне од 95% на 65% очекувајте дека „мечката„ само што не заиграла пред вратата. Тоа што досега нема видливи последици се должи на фактот на солиден, присебен и координиран пристап во делот на куративата (благодарност кон здравствените работници!) и делумно на фактот што во изминативе години како резултат на општествените прилики како население бевме прилично комуникациски неактивни и приземјени . Но реалноста се менува со брзо трошење на кредитот во смисла на адекватен здравствен кадар и со од неодамна зголемениот потенцијал на внатрешно и прекугранично движење.
Кога се работи за мотивираноста на населението за имунизација редно е да се прашаме, што го мати умот на просечниот Македонец и го одвраќа од посета на вакциналниот советувалиште?
Децениското деградирањето на здравствениот систем пратено со наменско уништување на довербата кон белиот мантил беа „одлична„ подлога за сомнително сработени превентивни проекти, несмасни кампањи и присила на пациентот како алтернатива на квалитетно комунициран и образложен здравствен проблем. Како продолжеток „штедењето„ со вакцини од сомнително потекло ја докусури вкупната доверба во превенцијата. Сетете се на вакцините за грип со утврден недоволен степен на чистота набавени од Р.Бугарија или на фијаското на кампањата за ХПВ вакцинација од која и денес за зимница преостанаа неискористени колични двовалента вакцина во услови кога Светот веќе предлага деветвалентна варијанта. Патем, за да нема недоречености некои колеги како поранешната директорка на Детската клиника користејќи вонредни и неразумни привилегии се рекламираа за вакцинирање од задолжителниот програм со препарати набавени приватно од пациентите и надвор од јавно здравствениот систем. Кога кортексот на обичниот граѓанин ќе го оптоварите со наведената лепеза информации исходот е повеќе од извесен – GARBAGE IN, GRABAGE OUT!
Дополнително на ова се надоврзува локалниот и пошироко создаден шум со доста спротивставена аргументација за поврзаноста на вакцинацијата и појавата на аутизмот. Она што е видливо и може да се верифицира во целата приказна е единствено фактот за позитивната промена на личниот специфичен имунитет која настапува по давање на вакцината. Секако, научното сомневање е добро да постои се до финалното докажување или отфрлање на хипотезата, но ништо повеќе од тоа. Во спротивно ќе креираме condicio sine qua non во која шаманството го гази научниот доказ, а истовремено претпоставките го побиваат искуството.
Но, доколку ние не сме биле нерасположени за реалноста, другите будно ја прателе состојбата со здравјето веќе на своите граници па и нешто подалеку. Како што добро претпоставувате се работи за ЕУ и нивното произнесување и укажување, од оваа година за прв пат во делот на здравството и преку препораката за почеток на пристапните преговори каде велат и не предупредуваат за генерираната ситуација во минатото: неопходно е понатамошно усогласување и имплементација на стандардите на ЕУ за борба со заразните заболувања и потребна е посебна обука за да се стекне ефикасна превенција и контрола на заразни болести. Ова секако дека не звучи како пофалба за сработеното од кабинетот на Тодоров.
И, сега замислете го избезумениот родител последниве неколку години соочен со изборот меѓу краткиот ментален спој настанат од длабоко всадена недоверба или опцијата неговото незаштитено дете буквално да го изневери под претпоставката за присуството на егзотична микробиота присутна и очекувана пред се низ воспитниот и образовниот процес. Далеку од блаженство!
ПОТРЕБА ЗА ПРОМЕНИ
Како родител и корисник на здравстевната заштита, и уште повеќе како здравствен работник минатиов викенд се израдував на зборовите на Министерот Филипче за задолжителноста на вакциналниот програм и условеноста на училишната година со неговото исполнување. Од друга страна и во исто време еднакво ме растревожи свесното или несвесно подривање на вакциналната превенција во име на некаква либерална идеја од еден наш пратеник и лидер на политичка партија кое толку брзоплето, тесноград и неинформирано прозвучи, занемарувајќи едно од основните начела на либерализмот – правото на индивидуална слобода до таму до кај што тоа не го ограничува истото право на другите. Во случајот на индивидуална одлука за вакцинацијата несомнено ќе се загрози правото на многу поединци во пошироката заедница – и тоа најфундаменталното, правото на здравје, а во одредени екстремни ситуации и правото на живот. Во ваква констелација правото на образование воопшто не се поместува од фокусот и тука потполно се сложувам со ставот образовните власти дека напорите треба да се свртат кон тоа воопшто да не се исправиме пред предизвикот некое дете да биде вратено од настава или следено во текот на наставата како слаба карика заради неговиот непотполн вакцинален статус. Сепак во смисла на правото на образование имаме повеќе време и креативност на располагање за задоволувањето на овој критериум. Во првиот случај (право на здравје, право на живот) немаме таков комфор. Вакцината претставува единствениот научно фундиран и докажан начин за превентивно справување со заразните заболувања.
Вакцината нема алтернатива. Ниту еден функционален здравствен систем не може да ви овозможи такво ниво на заштита во отсуство на неговите базичните атрибути како втемелената и континуирана превентива и профилакса. Недостатокот на вакцинацијата, миењето раце, рационалното препишување антибиотици, борбата против пушењето, умерената исхрана (наспроти паушални диети и рестрикции) и генерално здравствената едукација на населението не може да ги компензира ниту една здравствено-технолошки напредна агенда. Следните наши чекори бездруго би требало да значат 100 % покривање на целната популација и усвојување на вакцините надвор од задолжителниот програм како што е на пример вакцината против Варичела во Соединетите држави. Тоа ќе биде 2.0 платформа на вакциналната профилакса и ќе значи дека ние сме дел од нациите кои здравјето свесно го направиле свој избор. Со вака усвоеното разбирање вакцините на крај нема да претставуваат услов за образование, туку животот заедно со здравјето ќе бидат тој услов.
После сето раскажано и напишано, за да не звучи како демагогија, би кажал дека во кратки моменти ги споделував истите стравови, размислувања, дилеми и наметнати сомневања околу сигурноста на вакцината. Но, после сопствена анализа, консултирана експертиза, колегијална размена и личното искуство сите преостанати бубачки, ментални лавиринти, прераскажани епизоди – вистинити и оние кои служат некој да биде интересен во друштво избледеа толку што кога дојде моментот закажавме посета на превентивниот детски диспанзер и од тогаш наваму нашата тригодишна ќеркаа ја ужива заштитата на сите предвидени вакцини. На овој начин се канализираа родителската грижа и совеста на здравствен работник со акција и чекор кои денес некому можеби му изгледаат храбро, но за мене се потполно рационални, издржани, со доволно наука зад нив и многу, многу љубов кон своето потомство.
Не сум заговорник на отворени повици или поставување предизвици преку социјалните медиуми, но во овој случај вистински мислам дека и ние и вие сме на ред да преземеме конкретна одговорност во поглед на вакцинацијта - заради вашето и заради сите нашите деца. Ќе бидам полн со надеж и во тоа име уште одсега ви ја изразувам благодарноста на моето семејство заради заштитата која знаејќи или незнаејќи ќе си ја пружиме еден на друг. Со целата моја родителска суштина и битие искрено ви благодарам и ве уверувам дека вакцинирани сте го направиле вистинскиот избор!
Анте Попоски д-р мед, МБА
*Текстот искажува исклучиво личен став на авторот
