Психолог д-р Михиќ: Ќотекот е израз на неспособноста на родителот да смисли друго решение за ситуацијата во која се наоѓа детето
Постои огромен интерес во јавноста поврзано со прашањето за физичко казнување. Ивана Михиќ, вонреден професор на Катедрата за психологија на Филозофскиот факултет во Нови Сад и супервизор на активностите на Центарот за поддршка на раниот развој и семејните односи „Хармонија“, објаснува дека овој интерес има неколку „струи“. Еднaтa e од експерти кои сакаат да упатат силни пораки дека нема оправдување или корист од физичкото казнување. Проблемот настанува кога ќе се јави другата струја на експерти, укажувајќи на „недостатоците“ кај децата и нагласувајќи ги разликите помеѓу повременото физичко казнување и насилството врз децата, со објаснувањето „недостатоци“ кај децата, го оправдуваат физичкото казнување.
Третото е родителската струја, која сосема оправдано го поставува прашањето: што да се стори во ситуации кога не се гледа друго решение, ако физичкото казнување не е оправдано, или корисно за детето?
Новите резултати од истражувањето на МИКС спроведено од УНИЦЕФ во 2019 година во соработка со Заводот за статистика на Републиката и Фондот за население на Обединетите нации со поддршка на Европската унија обезбедуваат поразителна бројка: кај деца на возраст од 1–14 години, 45% се изложени на насилна дисциплина дома, а кај Ромите овој процент е уште поголем (67%).
„Нема докази дека физичкото или какво било друго казнено образование е корисно за развојот. Напротив, сите груби методи на воспитување - тепање, викање, емоционално условување, срам и други - имаат негативни последици врз развојот на детето “- објаснува проф. Михиќ.
Па, дали постои ситуација кога физичкото казнување е оправдано?
- Нема ситуација во која физичкото казнување е оправдано. Секогаш е израз на неможноста на родителот да смисли друго решение за ситуацијата во која се наоѓа детето и управува со неговите лични чувства поврзани со однесувањето на детето, ризиците во кои се наоѓа детето (кога може да се изгори, да се сопне пред автомобил или слично) или предизвици поврзани со родителската улога (нивото на внимание што му е потребно на детето, на пример), вели проф.Михиќ.
Дете кое истрчува на улица пред автомобил е несовесно, и нема да научи да биде внимателно благодарение на ударот. Така само ќе научи дека родителот е тој што не сака да истрчува на улица. Тоа не е истата работа.
Кога ќе го удри детето, родителот всушност ја губи контролата над тие лични чувства. Родител кој е на овој начин, без контрола над своето однесување, од гледна точка на детето, не е родител кој може да заштити и да обезбеди соодветна поддршка и да има автономија (независност). Со него, детето не се чувствува безбедно, ниту е поврзано со него, нема доверба во неговата вештина да ги препознае неговите развојни потреби и да одговори на нив. Без ова чувство на емоционална поврзаност и безбедност - детето не може да се потпре на родителот и со неговата поддршка да помине низ предизвиците за учење за светот.
Така, децата ќе научат дека родителот не сака кога ќе се допре плочата за готвење, или дека допирањето на рингла донесува казна, но нема да научат и како да се користи рингла на безбеден начин или во кои ситуации треба да побара поддршка од возрасните за да биде безбеден.
Родителите имаат тенденција да веруваат дека удар во раката кога детето посегнува по штекерот, или удар до задникот кога е непослушен - всушност не се ќотек. Дали се во право и каде е границата помеѓу тепање и насилство, доколку ги има?
- Нема потреба да се бараат граници помеѓу овие појави. Тоа е вештачки начин да се наречат прифатливи некои груби практики на родителство. Ние, како општество, а особено како експерти, треба да се залагаме за губење на сите груби практики во грижата за децата. Покрај тоа, ние сме должни да им дадеме јасни пораки, но и лекции на родителите за позитивните образовни практики, вели психологот и проф. Ивана.
Кога ќе се обидеме да им го свртиме вниманието на родителите на фактот дека мало дете, скоро бебе, не може да научи ништо со удирање, најчестиот одговор е „ајде обидете се да објасните нешто на дете од година или две“. И бидејќи таквите мали деца не разбираат, родителите мислат дека нивната задача е да ги научат на поинаков начин. Како всушност да научите едногодишно дете да не го допира штекерот?
Да, навистина е предизвик да се научи нешто мало дете. Сепак, децата на оваа возраст учат многу повеќе и далеку побрзо секој ден отколку што можат да направат подоцна во животот. Учењето на деца на рана возраст е многу брзо затоа што детскиот мозок е многу „пластичен“ и овозможува неверојатни вештини за поврзување, учење и развој на вештини. Постојат многу научни докази за ова што ги имплицираат најдобрите практики за поддршка на раниот развој и учење. Ако не можеме да им објасниме нешто, тогаш не зависи од нивните вештини за учење. Од нас зависи. На нашата вештина да предаваме и да се грижиме за нив и нашето (погрешно) разбирање за тоа што значи да учиме од перспектива на детето.
А, разбирањето на начинот на кој децата учат е всушност предизвик.
Многу е тешко да се обучи некого на начин што тој не може да го научи. Децата учат преку игра - искусување, истражување, обид, поврзување и „сведување“ на светот до опсегот на разбирање што развојот му го овозможува на детето. Затоа, многу мало дете ќе се обиде да го разбере светот околу него со допирање, удирање, комбинирање со други предмети, уредување, ставање во уста и слично. Ова не е затоа што е грубо и не ги почитува, или не ги разбира правилата за безбедност, туку затоа што има нешто околу него што треба да се испита, а тоа се начините што ги има на располагање да ги испита.
Родителската поддршка во учењето е неопходна за детето. Таа е насочена кон зајакнување на љубопитноста, иницијативата, учеството, вештината на детето при донесување одлуки и слично. Секој родител ја учи вештината за давање таква поддршка, никој не ја стекнал однапред.
За да се знае кои ситуации се предизвикувачки и кои се потреби за поддршка на детето, потребно е да се следи детето, да се знаат неговите вештини, да се види светот од аспект на детето, да се биде одговорен. Потоа ќе обезбедиме поддршка нудејќи име за она што се случува, за чувството или искуството на детето, со утешување на детето, проширување на неговиот интерес и помагање во транзицијата - промена од една во друга активност (на пример - од игра во сон; од игри кон заеднички оброк и слично).
Конечно, поборниците на дисциплина што вклучува повремено физичко казнување честопати ќе речат дека „нашите родители нè воспитаа на тој начин, па затоа станавме луѓе“. Кој е одговорот на ваквиот аргумент за тепањето?
Наместо да се ангажираат експерти во смислување аргументи за грубите практики на родителите, би било одлично сите да работат заедно за да ги поддржат родителите да го разберат развојот и учењето на нивното дете, да разберат начини на кои тие можат да го поддржат и охрабрат своето дете и да постават граници и да обезбедат физичка и емоционална безбедност за нивното дете без казнени практики за родителство.
Неказнетата воспитна практика бара од нас да ги разбереме капацитетите на детето, да ги смениме вредностите на детето - од оние според кои детето е немоќно, неспособно, им припаѓа на родителите итн - до оние за кои веруваме дека детето има огромен сет на вештини, љубопитност и мотивација да го совлада светот околу него, но и поинакво искуство и разбирање на реалноста од онаа што ја има родителот.
Од каде знаеме дека сме на добар пат кога станува збор за родителството?
Важно е да се посвети време од првиот ден од животот на детето да се поврзете едни со други и да се запознаете со детето. Со градење на силна, безбедна емоционална врска со детето, имаме далеку повеќе шанси да ги развиеме своите вештини за препознавање на потребите на детето, но и да уживаме во подготвеноста на детето да соработува и да учи со нас. Од друга страна, грижејќи се за нашето ментално здравје, препознавајќи го стресот што произлегува од родителската улога, создавајќи мрежа за поддршка што ни овозможува да ја прифатиме и научиме улогата на родител, си дозволуваме времето што ќе му го посветиме на детето да биде навистина наша релација со која светот се запознава.
извор: zelena ucionica/zenskikutak.rs\